دیابت: شناخت، پیشگیری، زندگی بهتر با این بیماری مزمن

دیابت یکی از بیماری‌های مزمن و شایع است که امروزه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن زندگی می‌کنند. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به تنظیم سطح گلوکز (قند) خون به شکل طبیعی نیست. گلوکز یکی از منابع اصلی انرژی بدن است که از غذایی که می‌خوریم تأمین می‌شود. انسولین، هورمونی که توسط پانکراس تولید می‌شود، نقش کلیدی در استفاده سلول‌ها از گلوکز دارد.

عدم تعادل در تولید یا استفاده از انسولین می‌تواند منجر به بالا رفتن سطح قند خون شود که در درازمدت ممکن است عوارض جدی ایجاد کند. در این متن، به‌طور جامع به بررسی علل، علائم، انواع، عوامل خطر، عوارض و راه‌های پیشگیری و مدیریت دیابت می‌پردازیم.

دیابت چیست؟

دیابت یک اختلال متابولیکی است که با افزایش مداوم سطح قند خون مشخص می‌شود. در حالت طبیعی، بدن از انسولین برای انتقال گلوکز به سلول‌ها استفاده می‌کند. این سلول‌ها از گلوکز برای تولید انرژی استفاده می‌کنند. در افراد دیابتی، این فرآیند به دلیل نقص در تولید انسولین یا عملکرد نادرست آن مختل می‌شود.

انواع دیابت

1. دیابت نوع 1 (وابسته به انسولین)

این نوع دیابت که معمولاً در کودکان، نوجوانان یا بزرگسالان جوان دیده می‌شود، به دلیل تخریب خودایمنی سلول‌های بتا در پانکراس ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باید روزانه انسولین تزریق کنند، زیرا بدنشان قادر به تولید انسولین نیست.

2. دیابت نوع 2 (غیروابسته به انسولین)

این نوع دیابت شایع‌ترین نوع است و معمولاً در بزرگسالان و افراد با اضافه وزن یا سبک زندگی کم‌تحرک بروز می‌کند. در این نوع، بدن به انسولین مقاومت نشان می‌دهد یا به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند.

3. دیابت بارداری

دیابت بارداری در دوران بارداری ایجاد می‌شود و معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود. با این حال، این وضعیت می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده افزایش دهد.

4. دیابت ثانویه

در برخی موارد، دیابت ممکن است ناشی از بیماری‌ها یا شرایط خاصی مانند اختلالات هورمونی، داروها، یا بیماری‌های پانکراس باشد.

علائم دیابت

بیماری دیابت مانند بسیاری دیگر از بیماری‌ها دیر خود را نشان می‌دهد. در بسیاری از مواقع حتی تا پیشرفت زیاد خود را نشان نمی‌دهد و همین موضوع می‌تواند خطر آن را بیشتر کند. به‌طورکلی افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به بیماری ملیتوس هستند باید به‌صورت دوره‌ای توسط پزشک چکاپ شوند. توصیه می‌شود افراد دارای سابقه خانوادگی دیابت و به‌خصوص قند خون نوع یک و افرادی که در طول زندگی رژیم غذایی سالمی را دنبال نکرده‌اند بهتر است به طور مداوم سطح قند خون خود را اندازه بگیرند تا در صورت ابتلا بتوانند درمان خود را آغاز کنند. بهترین درمان برای افرادی که پانکراس آن‌ها قادر به تولید انسولین نیست؛ تزریق انسولین است. همچنین پیروی از سبک زندگی سالم و عدم مصرف غذاهای حاوی کربوهیدرات و قند می‌تواند به بهبود آن‌ها کمک بیشتری کند.

دیابت در مراحل اولیه ممکن است علائم کمی داشته باشد یا کاملاً بدون علامت باشد. با این حال، برخی از علائم رایج شامل موارد زیر است:

1. تشنگی بیش از حد و تکرر ادرار: افزایش قند خون باعث تحریک کلیه‌ها برای دفع گلوکز اضافی می‌شود که منجر به افزایش ادرار و از دست دادن مایعات بدن می‌شود.
2. گرسنگی مداوم: به دلیل نرسیدن گلوکز کافی به سلول‌ها، فرد احساس گرسنگی مداوم دارد.
3. کاهش وزن ناگهانی: به دلیل مصرف ذخایر چربی و ماهیچه‌ها برای تأمین انرژی.
4. خستگی: نرسیدن انرژی کافی به سلول‌ها می‌تواند احساس ضعف و خستگی ایجاد کند.
5. تاری دید: قند خون بالا می‌تواند لنز چشم را متورم کند و دید را مختل کند.
6. عفونت‌های مکرر: قند بالا محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کند و منجر به عفونت‌های مکرر می‌شود.
7. کندی در بهبود زخم‌ها: زخم‌ها و بریدگی‌ها در افراد دیابتی دیرتر بهبود می‌یابند.

عوامل خطر دیابت

عوامل خطر دیابت نوع 1

1. سابقه خانوادگی دیابت نوع 1
2. بیماری‌های خودایمنی دیگر مانند تیروئیدیت یا سلیاک

عوامل خطر دیابت نوع 2

1. اضافه وزن یا چاقی
2. سن بالای 45 سال
3. سابقه خانوادگی دیابت
4. سبک زندگی کم‌تحرک
5. فشار خون بالا
6. رژیم غذایی ناسالم، به‌ویژه مصرف زیاد چربی‌های اشباع و قندهای ساده

دیابت بارداری

1. سابقه دیابت بارداری در بارداری قبلی
2. اضافه وزن قبل از بارداری
3. زایمان نوزاد با وزن بیش از 4 کیلوگرم

عوارض دیابت

دیابت کنترل‌نشده می‌تواند عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت ایجاد کند، از جمله:

عوارض کوتاه‌مدت

1. هایپرگلیسمی (قند خون بالا): ممکن است باعث خستگی، تهوع و سرگیجه شود.
2. هایپوگلیسمی (قند خون پایین): می‌تواند باعث ضعف، لرزش و حتی از دست دادن هوشیاری شود.

عوارض بلندمدت

1. آسیب قلبی و عروقی: دیابت خطر بیماری‌های قلبی، سکته و فشار خون بالا را افزایش می‌دهد.
2. آسیب کلیوی: قند خون بالا می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند و در موارد شدید به نارسایی کلیه منجر شود.
3. آسیب عصبی: نوروپاتی دیابتی می‌تواند باعث درد، بی‌حسی یا ضعف عضلانی شود.
4. مشکلات چشمی: دیابت خطر ابتلا به رتینوپاتی و از دست دادن بینایی را افزایش می‌دهد.
5. مشکلات پا: زخم‌های دیابتی ممکن است منجر به عفونت و حتی قطع عضو شوند.

پیشگیری از دیابت نوع 2

اگرچه دیابت نوع 1 قابل پیشگیری نیست، دیابت نوع 2 با تغییرات سبک زندگی تا حد زیادی قابل پیشگیری است.

1. رژیم غذایی سالم

1. مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل
2. کاهش مصرف قند و چربی‌های اشباع
3. انتخاب منابع پروتئینی کم‌چرب

2. فعالیت بدنی منظم

1. حداقل 30 دقیقه ورزش متوسط روزانه
2. تمرینات مقاومتی برای بهبود حساسیت به انسولین

3. کاهش وزن اضافی

حتی کاهش 5-10٪ از وزن بدن می‌تواند تأثیر چشمگیری داشته باشد.

4. کنترل استرس

استرس مزمن می‌تواند باعث افزایش سطح قند خون شود. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن یا یوگا می‌توانند مفید باشند.

مدیریت دیابت

افراد مبتلا به دیابت می‌توانند با رعایت نکات زیر زندگی سالم‌تری داشته باشند:

1. کنترل منظم قند خون
2. مصرف داروهای تجویزشده توسط پزشک
3. انجام معاینات دوره‌ای برای پیشگیری از عوارض

همان گونه که بیان شد در بیماران دیابتی سلول‌ها نمی‌تواند از قند موجود در خون استفاده کنند و به‌این‌ترتیب تحلیل انرژی بدن آن‌ها رخ خواهد داد. زمانی که گلوکز به سلول‌ها نمی‌رسد بدن احساس می‌کند که گرسنه است؛ به همین دلیل در صدد جبران این انرژی تحلیل رفته برخواهد آمد. در این حالت، عضله‌ها و چربی‌های بدن بیشتر سوزانده می‌شوند و تحلیل می‌روند تا انرژی ازدست‌رفته جبران شود. طبیعی است که این موضوع باعث کاهش وزن افراد خواهد شد.

همان گونه که بیان شد میزان دیابت و قند خون باید با ترشح هورمون انسولین از طرف لوزالمعده و رعایت رژیم غذایی کنترل شود. اگر انسولین به مقدار کافی ترشح نشود؛ سلول‌های بدن نمی‌توانند از انسولین استفاده کنند یا رژیم غذایی به‌درستی رعایت نشود مایع در عدسی چشم‌ها تجمع پیدا خواهد کرد که همین موضوع باعث تاری دید افراد خواهد شد.

عدم بهبود به‌موقع زخم‌ها و حتی ایجاد برخی از زخم‌ها به‌خصوص در کف پا و انگشتان می‌تواند از نشانه‌های اصلی دیابت باشد. معمولاً افرادی که با این بیماری مزمن روبه‌رو هستند در صورت بروز زخم و سوختگی، دیرتر بهبود پیدا خواهند کرد. این موضوع می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌های خونی را افزایش دهد. لازم به ذکر است که بروز عفونت در خون بسیار خطرناک است و حتی می‌تواند جان افراد را هم تهدید کند.

نتیجه‌گیری

دیابت یک بیماری قابل کنترل است و آگاهی درباره آن کلید مدیریت موفقیت‌آمیز آن است. با تغییر سبک زندگی و رعایت توصیه‌های پزشکی، می‌توانید از عوارض جدی این بیماری پیشگیری کرده و زندگی سالم و فعالی داشته باشید.